Pilegrim | Eit olavsminne

Møtet førte til at gudbrandsdølane kasta den gamle gudstrua og tok til seg kristendomen. Høvdingen Gudbrand av Dale og storgarden Hundorp mista etter den tida makta si. Olav Haraldsson sette fleire spor etter seg i Hundorp. Det skal eg kome attende til.

I tida før Olav kom til Hundorp var Hundorp eit maktsentrum. Garden og slekta til Gudbrand hadde gjennom vikingtida bygd opp rikdom som knutepunkt for handel og transport. Tjodvegen gjekk gjennom garden, Lågen var ei viktig transportåre og garden hadde rik tilgang til jakt og fiske. Staden eigna seg godt til jordbruk og dette gav gode avlingar. Vassvegen gav god tilgang til resten av verda, både sommar som vinter. Lenger opp i Lågen er Harpefossen ein barriere for segling nordover, dermed måtte alle som kom vassvegen stoppe på Hundorp.

Rikdom gjev makt og makt gjev innflytelse, så når ein kjem opp på tusentalet var Hundorp eit vesentleg maktsentrum for Gudbrandsdalen og Opplanda. Eit steinkast frå garden låg gudehovet og ikkje langt unna tingplassen. Gudbrand av Dale administrerte alt dette – både kulturelle samlingar, religionsutøving og forhandlingane mellom stormennene.

Mektige gravhaugar, såkalla høvdinghaugar, omkransa innfartsåra, Tjodvegen, til Hundorp. I tida rundt 1021 var det eit titals høvdinghaugar på staden, no finns det att fem.

Alt dette gjorde at Olav Haraldsson, på si kristningsferd, var nøydd til å møte Gudbrand av Dale for å overtyde han og resten av dølane om å ta til kristendomen. Møtet gjekk for seg på heilt andre måtar enn det ein kunne tru når ein les om framferda til vikingkongen Olav. Vi høyrer om korleis Olav handsama bygda Lom, lenger nord i Gudbrandsdalen. «Det er skade’, sa kongen, at ein skal brenne ei så fager bygd» (norrøn tekst).

I Norddalen var han i fem dagar. Frå her gjekk bodstikka til den mektige Dale-Gudbrand på Hundorp. Nye tider er i vente. Folk snakkar om at kongen går fram med makt.

Olav fekk overtydd Gudbrand gjennom forhandlingar og list. «Sjå mot aust, der kjem vår gud med mykje lys». Kolbjørn Sterke knuste gudebilde av Tor, dølane underkasta seg den nye trua og Gudbrand av Dale lòt seg døype og bygde ei kyrkje på Hundorp. Denne soga kan ein lesa meir om i Heimskringla.

Etter dette flytta makta seg frå Hundorp til storgarden Steig og ei allianse mellom kongen, Olav og storbonden på Steig vart gjort i 1024. Gardbrukaren på Steig – Tord Guttormsen Istermage – gifta seg seinare med morsyster til Olav den heilage.

Då Olav drog frå Hundorp for å gi seg i kast med trønderane, blir han drepen i slaget på Stiklestad. Året er 1030. I 1031 blir han kanonisert til helgen og valfarten til Nidaros tek til. Forteljingane om Olav dukkar no fram også i dalføret Gudbrandsdalen.

Vi kjenner olavskjelda Hindkleiv (Lillehammer) og Olavskjelda ved Tofte (Dovre) som båe ligg på Gudbrandsdalsleden, men det finst og ei kjelde i Sør-Fron som fortel om ei Olavskjelda. Denne kjelda ligg ved garden Listad, garden som Olav overnatta på i 1021. Denne er ikkje merka, tilrettelagt eller registrert, men finst i ein levande folketradisjon. Det same gjeld olavskjelda i Kvitfjell.

Det er ikkje berre olavskjeldene vi finn i tradisjonen om Olav. I Lom/Skjåk er det fleire; mellom anna merke etter hoven til hesten til Olav, merket etter Olavs rumpe på ein stein og alle utsegna om å brenne bygda. Slike forteljingar kan ein lese meir om på heimesida dendigitaleolavskilden.no.

I dag 1000 år etter Olavs ferd er olavstradisjonane framleis sterke og levande kulturminna langs pilegrimsleia i Noreg, både materielle og immaterielle.

Då pilegrimssatsinga skaut fart i åra 2007 til 2010 var det naturleg å leggja eit av dei 5 regionale pilegrimssentra langs Gudbrandsdalsledene til Hundorp. Pilegrimssenter Dale-Gudbrand ligg på staden der kristningsmøte i 1021 fann stad og senteret forvaltar og formidlar historia gjennom guida turar, gjennom formidlingsarenaen Tusenårsstien og med pilegrimskapellet. Her har Olav ein sentral plass.

Vikingdagar, eit opplegg for born på 6 trinn, blir arrangert kvart år på staden. Her får born frå fire kommunar i dalen oppleve vikingtid og ikkje minst sjå og delta i eit minispel om Olav og Gudbrand av Dale.

Kvart år blir det og arrangert Olsok på Hundorp med foredrag, vandring og folkemusikkgudsteneste. Gjennom heile arrangementet er Olav ein raud tråd som bitt det heile i hop. Klokkespelet ved Sør-Fron kyrkje markerer Olsok med Olavskvadet, eit kvad om Olav som framleis blir halden i hevd på Færøyane.

Grunna Olav og historia om kristningsmøtet i 1021 har Sør-Fron kommune i dag klubba til Kolbein Sterke i kommunevåpenet og Dale Gudbrands gard er eit av Innlandet fylkes tusenårsstadar.

Noreg i tusen år vart markert i 2021 på Hundorp med ei tre dagars arrangement. Ein kan trygt si at olavstradisjonane held seg og i 2025.

Kjenner du til ei fortelling om Olav, ei olavskjelde eller ei olavsmyte, sjå heimesida dendigitaleolavskjelda.no og sjå om ho finst der. Om ikkje, er du velkomen til å legge ho til.